Msasa boom
Brachystegia spiciformis, in de volksmond bekend als msasa, is een middelgrote Afrikaanse boom met samengestelde bladeren en trossen kleine geurige groene bloemen. De boom is breed en heeft een kenmerkende amber- en wijnrode kleur wanneer de jonge bladeren in de lente (augustus-september) uitlopen.
Het woord msasa wordt vaak gebruikt als een eigennaam in Afrikaanse plaatsnamen. Het betekent ook ‘ruwe plant’ in het Swahili. Andere veelvoorkomende namen zijn mundu, myombo, mtondo (Tanzania), muputu (Zambia). De plant staat bekend als mutsiwa in de Venda-taal, wat ‘degene die achterblijft’ betekent.
Habitat
De Msasa groeit in de savanne, zowel in open bos als gesloten bos in Zuid- en Oost-Afrika, voornamelijk in Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Malawi en Mozambique. Onlangs is een afgelegen populatie Brachystegia ontdekt in de Soutpansberg-bergen in het noorden van Zuid-Afrika. Deze boomsoort is een beschermd soort in Zuid-Afrika.
De Msasa is een tropische boom en groeit het beste in open bosgebieden waar er een duidelijk onderscheid is tussen het natte en droge seizoen. Het noordelijke uiteinde van zijn verspreidingsgebied bevindt zich in de buurt van Tabora in Tanzania en het zuidelijkste punt ligt in de buurt van Quissico aan de kust van Mozambique, net buiten de tropen.
Statistieken
De boom bereikt doorgaans een hoogte van ongeveer 16 meter, hoewel hij minder hoog wordt in meer droogtegevoelige gebieden. In centraal Zambia en oostelijk Angola zijn prachtige exemplaren van ongeveer 18-19 meter veelvoorkomend vanwege de zware regenval tijdens het groeiseizoen. Het geeft de voorkeur aan binnenlandse situaties op een hoogte van ongeveer 1000-1400 meter (vanwege het scherpe verschil tussen dag- en nachttemperaturen), hoewel het groeit tot op zeeniveau aan zijn zuidelijke uiterste.
De boom vertoont een reeks veranderingen volgens de seizoenen. Hij begint zijn bladeren te verliezen als het koele seizoen begint eind mei (enigszins traag), en begin augustus is hij kaal of bijna kaal. Eind augustus, als de temperaturen weer stijgen, worden de nieuwe bladeren geproduceerd. Deze zijn vaak helderrood van kleur, maar variëren van bijna paars tot bruinachtig bij verschillende individuen. De kleur verandert naar diep groen over een periode van 10-20 dagen.
De onopvallende bloemen verschijnen na de nieuwe bladeren, gevolgd door de dehiscente peulen (ongeveer 12-15 cm lang) in april. Zoals bij veel vlinderbloemigen splijten de peulen explosief en worden de platte zaden (ongeveer 2 cm doorsnee) op enige afstand van de ouderboom geworpen.
Ecologie
De msasa is ecologisch dominant over grote delen van centraal Afrika waar voldoende zomerregenval plaatsvindt. In veel delen van Zimbabwe, Zambia en Malawi is het de dominante boom in het bos, en zijn kleurrijke lentebloesem is een opvallende seizoensgebonden marker. Het kan lichte vorst verdragen, zolang er weinig regen valt tijdens het koele seizoen, zoals op het Mashonaland-plateau, waar het vaak co-dominant is met de vergelijkbare mnondo (Julbernardia globiflora).
Verder naar het noorden is het minder dominant, maar het bereikt wel zijn grootste omvang. De msasa ontwikkelt zware spreidende takken en een sierlijke kroon, en volwassen exemplaren worden gewaardeerd in parken en tuinen. Het groeit echter zeer langzaam, dus wordt het zelden gekweekt.
Gebruik
Net zoals zijn uiterlijk sterk varieert van plaats tot plaats, geldt dat ook voor het gebruik ervan. In regio’s waar Msasa-bomen niet erg hoog groeien worden ze voornamelijk gebruikt als brandstof ( houtskool en brandhout). In andere delen, zoals centraal en noordelijk Mozambique worden ze veel gebruikt voor meubels, dwarsliggers en bouwhout.
Traditioneel wordt de Msasa in verschillende regio’s gebruikt vanwege zijn mogelijke medicinale eigenschappen. Het wordt gebruikt voor spijsverteringsproblemen, behandeling van wonden en huidaandoeningen, en bindvliesontsteking. Echter, wetenschappelijk bewijs om deze toepassingen te ondersteunen is beperkt.
ICUN Rode Lijst
Msasa staat op de Rode Lijst van de IUCN vermeld als ‘kwetsbaar’ vanwege een afname van de populatie met een vijfde in de afgelopen drie generaties als gevolg van menselijke uitbuiting en een natuurlijke afname van zijn verspreidingsgebied.
